Tıbbi Terminoloji

Terminoloji Tanım ve Tarihçesi Nedir ?
Tıbbi Terminoloji Nedir ?

Terim sözcüğü değişik bilim sanat ve meslek alanlarında kullanılan, özel kullanım alanı bulmuş uzun bir sürenin birikimi olan özel sözcükleri ifade etmek için kullanılmaktadır. Terminoloji terimlerle uğraşan bilim dalı anlamına gelmektedir. Grekçe kökenlidir. Tıbbi terminolojide tıp terimlerini kendine konu alan bilim dalıdır. Günümüzde gazete, dergi ve televizyon gibi bir çok yerde tıbbi terimleri görmekteyiz. Fakat bunların anlaşılması hatta okunması bile çok zor olmaktadır.

Tıp terimleri Latince ve Grekçeden köken alır hatta Latincedeki Nomenklatür terimi terminoloji ile aynı anlamı ifade etmektedir. Tıp bilimleri içinde terimlerini ilk ortaya koyan bilim dalı anatomi olmuştur. Anatomide geçen terimler için “Nomina Anatomica”, embroyolojide geçen terimler için “Nomina Embryologica”, histolojide geçen terimler için “Nomina Histologica” isimleri kullanılmaktadır. Bilimde gelişmeleri takip edebilmek ve ilerleme sağlayabilmek için ortak bir bilimsel dil gereklidir ve bu ortak dil kilit rol görevi taşımaktadır. Bu bilim dili iletişimden son noktaya gelinceye kadar çok etkilidir. Aynı dili konuştukça kültürel farklılıklar, konuşma farklılıkları ortadan kalkmakta ve aynı amaç için hizmet edilmesi sağlanmaktadır.

Tıp terimleri günümüze gelene kadar bir çok aşamadan geçmiş ve yavaş yavaş şekillenmiştir. İlk ortaya çıkışı eski Mısır dillerinde gözlenmektedir. Daha sonraları Grekçe kelimeler kullanılmıştır, özelliklede M.Ö. 5 - M.S. 3. yüzyıllar arasındaki terimlerin çoğunluğu Grekçe kökenlidir. Roma İmparatorluğu’nun gelişimi ile birlikte tüm tıbbi terimlerin Latince’ye dönüştüğü kabul edilmektedir. Ancak tüm terimler için Latince karşılık bulunamamış, bir kısmı Grekçe devam ederken bir kısmı için de gramer kuralları doğrultusunda değişiklik yapılıp Latinceleştirilmiştir. Artık bilim dili olarak Latince kabul edilmektedir. Bunun en önemli nedeni de yeni kavramlar ve terimler üretmek için çok zengin olanaklara sahip olmasıdır. Latinceden etkilenmiş diller arasında Fransızca, İngilizce, İspanyolca, Almanca ve Portekizce vardır. Türkçede Latince kelimelerden etkilenen bir dildir ve binlerce kelime Latince kökenli olup dilimizde kullanılmaktadır.

Hekim olan bazı bilim adamlarının Tıbbi terminolojinin şekillenmesi ve gelişimindeki katkıları oldukça önemlidir. Günümüzde kullanılan bir çok tıbbi terim Hippocrates zamanından kalmıştır (peritoneum, bronchus bunlara örnektir) aynı dönemde yaşayan bir diğer bilim adamı olan Aristoteles’ten de pancreas, aorta gibi kelimler bu günlere kadar gelmiştir. Bergama doğumlu ünlü bir hekim ve düşünür olan Galenos’da Grekçe’yi kullanmıştır. Ünlü anatomist olarak da anılan Galenos’un hazırladığı temel anatomi ile ilgili terimler hiç değiştirilmeden günümüze kadar kullanım görmüştür.

Türkiye’de 31 yıl tıp öğretimi Fransızca olarak yapılmıştır ve 1929 yılına kadar Arapça, Farsça ve Fransızca sözcükler tıp terimlerine hakim olmuştur. Harf devriminden sonra Latin alfabesi esasına dayanan Türk alfabesi kabul edilmiş ve özelliklede Latince ve Grekçe terimler dilimizde daha aktif olarak kullanılmaya başlanmıştır. Son yıllarda da bilim dilinin ağırlıklı olarak İngilizce olması nedeniyle tıbbi terimler içinde İngilizce kullanımları dikkat çekmektedir. Bilimsel ve teknolojik gelişmelerin son derece hızlı olarak yaşandığı günümüzde bir çok terim dilimize girmektedir. Her yeni giren terimde kullanım açısından karışıklıklara yol açmaktadır. Bu problemlere çözüm bulmak için ortak ve standart terimlerin kullanılması son derece önemlidir. O halde terminolojinin ana amacı nedir? diye düşünecek olursak: herkes tarafından aynı şekilde kullanılan, yazılan, söylenen ve anlaşılan bir dil oluşturmaktır.

Tıbbi Terimler Nasıl Okunur ?
( Latin Alfabesi ve Harflerin Okunuşu )

Latince 25 harften oluşan bir alfabe iken Türkçe’de 29 harf bulunmakta ve Türkçe’deki bazı harflerin Latincede karşılığı bulunmamaktadır.

Latin harflerinin bir kısmı kimyada, farmakolojide, eczacılıkta, biyokimyada kullanılmaktadır. ϒ - amino bütirik asit (GABA) adıyla anılmakta ya da α-adrenerjik, β - adrenerjik reseptörler gibi isimlerde reseptör ismi olarak kullanılmaktadır.

Latince’deki sesli harfler: 6 tane olup bunlar “a , e , i , o , u , y” dir. Bunlardan “y” harfi dilimizden farklı özellik göstererek sesli harfler içinde anılmaktadır. Daha çok i sesine yakın bir şekilde telaffuz edilmektedir.

Latince’de okunuşla ilgili bazı kurallar şunlardır :

Tıbbi Terminolojideki Ekler Nelerdir ?
Tıbbi Terimlerin Temel Yapıları Nasıldır ?

Tıbbi Terimlerin Temel Yapıları

- Kök - Ön Ek - Son Ek

Tıbbi terimler kendi alanlarına özel olan ve günlük hayatta kullanıldığında anlamanın zor olduğu kelimelerdir. Tıbbi terimleri öğrenmenin en temel yolu kelimeyi köklerine ayırmaktır. Kökle birlikte ön ek, son ek ve kaynaştırma ünlüsü bir kelimede bulunması gereken kısımlardır. Bu kısımlar üzerinden yeni sözcükler üretilebilir. Bu yapı Türkçede bile söz konusudur. Örneğin; kitap/kitaplık gibi, ayakkabı/ayakkabılık gibi. Bu iki kelime arasında anlam açısından çok büyük farklılıklar söz konusudur. Birisinde bir eşyadan diğerinde ise bu eşyanın saklandığı bir yerden bahsedilmektedir.

Kök :

Kök denilince bir kelimeden başka kelimelerin türetilebildiği yalın haline verilen isim anlaşılmaktadır. Hepato: karaciğer anlamına gelmektedir. Sinus: boşluk, kafa kemiklerinde içi dolu boşluklar anlamına gelmektedir. Kökün önüne ilave olan eklere ön ek, sonuna ilave olan eklere ise son ek adı verilmektedir.

Ön Ek :

Genelde tek başına kullanılmazlar ve köke anlam katmaya yararlar. Kelimenin başında bulunurlar. Bir adet olurlar. Tanımlayıcı olarak görev alırlar. Örneğin; epi: üzerinde anlamı taşıyan bir ön ektir. Epicondyle (kemiğin üzerinde, ) epicard (kalbin üzerinde) gibi ya da contra: zıt, karşı anlamında bir ön ek iken contraception (gebeliğe karşı, gebeliği önleyici anlamında kullanılmaktadır)

Son Ek :

Terimlerin sonuna eklenir. Sözcüklerin tipini belirlemekte önemli rol alırlar. Sözcüklerin“kullanım amacını” belirtir. Terimlerde bir adet son ek bulunur. Kökenleri de ön eklerde olduğu gibiGrekçe ya da Latince kökenlidir. Örnek verecek olursak diabetes kelimesinde es son eki hastalık, semptom anlamına gelmektedir ve bu da şeker hastalığı anlamındadır.

Kaynaştırma Ünlüsü :aaaaa Sıklıkla kaynaştırma ünlüsü o harfidir. Bazen a , e , i gibi harflerde bu görevi yerine getirir. Kaynaştırma ünlüsünün görevi kök sözcüğü son eke bağlamaktır.

Tıpta Kullanılan Kısaltmalar ( Akronimler ) Nelerdir ?

Tıpta kullanılan bazı isimler birden fazla terimle ifade edilmektedir. Yazım açısından kısaltmak ve daha kolay okunur hale getirmek amacıyla böyle isimler çoğunlukla birkaç harfi birleştirilerek okunup yazılırlar.