Şeker Hastalığı
( Diyabet )

Şeker Hastalığı Nedir ?

Şeker hastalığı, vücudunuzunda pankreas adlı salgı bezinin yeterli miktarda insulin hormonu üretememesi ya da ürettiği insulin hormonunun etkili bir şekilde kullanılamaması durumunda gelişen ve ömür boyu süren bir hastalıktır. Sonuç olarak kişi, yediği besinlerden kana geçen şekeri yani glukozu kullanamaz ve kan şekeri yükselir ( hiperglisemi ).

Yediğimiz besinlerin özellikle karbonhidrat içeren besinlerin çoğu vücutta enerji için kullanılmak üzere glukoza dönüştürülür. Midenin arka yüzeyinde yerleşik bir organ olan pankreas, kaslarımızın ve diğer dokuların kandan glukozu alıp enerji olarak kullanmalarını sağlayan "insülin" adı verilen bir hormon üretir. Besinlerle kana geçen glukoz, insulin hormonu aracılığı ile hücrelere girer. Hücreler glukozu yakıt olarak kullanır. Eğer glukoz miktarı vücudun yakıt ihtiyacından fazla ise karaçiğerde ( şeker deposu=glikojen ), yağ dokusunda depolanır.

Şeker hastalığı olmayan bir birey kan şekeri düzeyi açlık halinde 120 mg/dl, tokluk halinde ( yemeğe başladıktan iki saat sonra ) 140 mg/dl’nin üstüne çıkmaz. Açlıkta veya toklukta ölçülen kan şekeri düzeyinin bu değerlerin üstünde olması diyabetin varlığını gösterir.

Bir kişide şeker hastalığı olup olmadığı Açlık Kan Şekeri ( AKŞ ) ölçümü veya Oral Glikoz Tolerans Testi ( OGTT ) yapılarak saptanır. AKŞ ölçümü 100-125 mg/dl olması gizli şeker ( pre-diyabet ) sinyalidir. AKŞ ölçüm sonucunun 126 mg/dl veya daha fazla olması şeker hastalığı varlığını gösterir.

OGTT’de glikozdan zengin sıvı aldıktan 2 saat sonraki kan şekeri değeri önemlidir. İkinci saat kan şekeri ölçümü 140-199 mg/dl ise gizli şeker, 200 mg/dl veya daha yüksek ise şeker hastalığı tanısı konulur.

Şeker Hastalığı Çeşitleri Nelerdir ?

• Tip 1 şeker hastalığı ( tip 1 diyabet ) : Şeker hastalığının bu tipi insulin hormonunun mutlak eksikliğiyle meydana gelir. Bu tip her yaştaki insanı etkileyebilse de, toplumda daha çok çocuklarda ve erişkinlerde ortaya çıkar. Bu nedenle bu şeker hastalığı jüvenil diyabet olarak tanımlanır. Bu şeker hastalığının belirtileri ani bir şekilde ortaya çıkar.
  
  Vücudumuzun enerji ihtiyacı, yiyeceklerimizdeki temel besin öğeleri karbonhidrat, protein ve yağlardan sağlanır. Emilebilmek için en küçük parçalarına ayrılan besin öğelerinin en önemlisi “glukoz” adı verilen basit şekerlerdir. Glukoz başta beyin olmak üzere vücudun tüm organlarının önemli bir besin kaynağıdır.
  
  Hücreler ihtiyacı olan glikozu, midenin arkasında bulunan pankreas bezinin salgıladığı bir hormon yardımıyla kullanır. İnsülin olarak bilinen bu hormon vücutta yapılamaz ise alınan gıdalar enerji olarak kullanılamayacaktır.
  
  Tip 1 şeker hastalığı, pankreasta bulunan ve insülin üreten beta hücrelerinin otoimmün bir süreç sonunda zedelenmesi ile meydana gelmektedir. Hastalar, mutlak veya göreceli bir insülin yetersizliği olduğundan ömür boyu insulin hormonunu dışardan ( enjeksiyon yoluyla ) almak zorundandırlar. Bu nedenle tip 1 şeker hastalığı ( tip 1 diyabet ), insüline bağımlı diyabet ( Insulin Dependent Diabetes Mellitus - IDDM ) olarak da isimlendirilmektedir.
• Tip 2 şeker hastalığı ( tip 2 diyabet ) : Bu tip şeker hastalığı genellikle 40 yaşın üzerinde olan yetişkinlerde görülür. Bu hastalıkta pankreastaki beta hücreleri insülin üretimi yapmakta, ancak bu miktar yeterli gelmemekte ya da insülin vücutta etkili olamamaktadır.
  
  Hastaların sıkça idrara çıkması, aşırı susaması, açlık hissetmesi, fazla yemek yemesi gibi etkilerle birlikte kilo kaybının olması Tip 2 şeker hastalığının belirtileri arasındadır. Bu belirtilere eşlik eden bulanık görme, yorgunluk, halsizlik, ciltte kuruluk ve kaşıntı, yaralarda geç iyileşme, enfeksiyonların sıkça görülmesi, ellerde ve ayaklarda karıncalanma ve uyuşukluk, cinsel sorunlar, ağızda kuruma gibi etkiler olur.
  
  Tip 2 şeker hastalığı yıllarca farkedilmeden devam edebilir çünkü görünen hastalık semptomları genellikle ya hafiftir, ya hiç semptom yoktur ya da çok seyrektir ve genellikle hiç ketoasidoz nöbeti görülmez.
  
  Ancak, farkına varılmayan tip 2 şeker hastalığı, diyabetik nefropati sebebiyle böbrek yetmezliğine, çeşitli damar hastalıklarına ( koroner arter hastalığı dahil ), diyabetik retinopati sebebiyle görme kaybına, diyabetik nöropati sebebiyle duyu ve ağrı hissinin azalmasına, non alkolik steatohepatit sebebiyle karaciğer hasarına ve diyabetik kardiyomiyopati sebebiyle de kalp yetmezliğine yol açabilir.
  
  NOT : Non Alkolik SteatoHepatit ( NASH ); alkol alımı belirli miktarları aşmayan kişilerde ortaya çıkan ve karaciğerde yağlanma ile birlikte alkolik karaciğer hastalığında olduğu gibi hepatositlerde balonlaşma, iltihabi infiltrasyon, Mallory cisimcikleri, megamitokondria ve fibrozis gibi bulguların görüldüğü hastalıktır.

Şeker Hastalığı Belirtileri Nelerdir ?

• Çok fazla su içme ve içme isteği
• İştahın açılması ve fazla yemek yeme
• Çok sık idrara çıkmak ve geceleri bunun için sık sık uyanmak
• Ciltte kuruma ve kaşıntı
• Sürekli halsizlik ve yorgunluk, çabuk yorulmak
• Yaraların geç iyileşmesi
• Sık sık enfeksiyon gelişmesi
• Ellerde ve ayaklarda uyuşma, karıncalanma görülmesi
• Bulanık görme

Şeker Hastalığı Neden Olur ?

Vücudumuzun düzgün çalışması için glikozu ( şekeri ) besinlerden enerjiye dönüştürmemiz gerekir. Glikozun enerjiye dönüşümü için pankreas tarafından üretilen insülin adı verilen bir hormon gereklidir. Şeker hastalığı olan kişilerin vücudundaki insülin oranı olması gereken seviyede üretilemez ya da kullanılamaz. Bu nedenle kandaki glukoz ( şeker ) miktarı normalin üzerinde seyretmeye başlar. Kandaki glukoz ( şeker ) enerjiye dönüştürülmek yerine, kanda kalır ve yüksek kan glikoz seviyeleri oluşurak şeker hastalığı meydana getirir.

Kimlerde Şeker Hastalığı Görülme İhtimali Daha Fazladır ?

• Ailesinde şeker hastası olanlar
• Fazla kilolu insanlar
• Hızlı yemek yiyenler, çabuk acıkanlar
• Yüksek tansiyonu olanlar
• Kandaki yağ miktarı fazla olanlar
• Hareketsiz bir yaşam tarzı sürenler
• Stres altında yaşayan kişilerde
• Pankreasın kronik iltihabı, pankreas tümörleri ve ameliyatları ile hipertiroidi, akromegali gibi bazı hormon hastalıkları olanlar
• Yaş ilerledikçe hastalık riski artar

Şeker Hastalığı Tanısı Nasıl Konur ?

Tanı için idrar ve kanda çeşitli kimyasal testler yapılır.
Şeker hastalı tanısı konulabilmesi için yapılan testler şunlardır :

• İdrarda şeker bulunmas : Sağlıklı bir kişide idrarla şeker kaybı farkedilemeyecek düzeyde iken şeker hastalarında bu miktar fazladır ve hastalığın şiddetine göre değişir.
• Açlık kan şekeri düzeyi : Bu düzey normalde 126 mg/dl nin altında olmalıdır. Bunun üzerindeki değerler şeker hastalığında tanı konulması için önemlidir. Bununla birlikte günün herhangi bir zamanında yapılan şeker ölçümü 200 mg/dl nin üzerinde ise kişi şeker hastasıdır.
• Glukoz tolerans testi ( GTT ) : Bu test şeker hastalığı teşhisi konmasında çok önemlidir. Kişi aç iken vücut ağırlığının kg’ı başına 1 gr glukoz ( şeker ) verilir. Şeker hastası olmayan bir kişi için sonraki 2 saat içinde ortalama 90 mg/dl’den 120-140 mg/dl’ye kadar çıkar ve normalin altına döner. Fakat şeker hastası olan birinde zaten açlık kan şekeri 110 mg/dl nin üzerinde olduğundan bu test uygulandığında çok daha fazla artış gösterir, ve ancak 4-6 saat sonra düşer, ama ilk düzeyinin altına inmez.
• Soluğun aseton kokması : Şeker hastalarının soluk verme sırasında nefesleri aseton şeklinde kokar. Çünkü aseton nefes verirken buharlaşır.

Şeker Hastalığı Tedavisi Nasıl Yapılır ?

Şeker hastalığı tedavisinde amaç kan şekeri ayarını sağlamak diğer bir ifade ile kan şekeri yükselmelerini ve kan şekeri düşmelerini önlemektir. Bu ayarın sağlanması komplikasyonların gelişimini önlemek veya gelişmiş komplikasyonların seyrini yavaşlatmak için son derece önemlidir. İyi bir şeker hastalığı kontrolü, kan şekeri seviyenizi mümkün olduğunca normale en yakın tutmak anlamına gelir.

Bu durum, aşağıdakilerin yapılmasıyla sağlanabilir :

• Sağlıklı beslenme : Yenilen besinlerin özellikle karbonhidrat içeren besinlerin vücudun ihtiyacından fazla tüketilmesi kan şekeri seviyelerini yükseltir. Kan şekeri kontrolünün sağlanmasında şeker hastalığı olan bireye özgü beslenme tedavisinin verilmesi önemlidir.
  
  Şeker hastalığı olan kişilerle diğer kişilerin besinlere olan gereksinimi aynıdır. Her insanın enerji, karbonhdirat, protein, yağ, lif, vitamin, mineral gereksinimi vardır. Bir kişide şeker hastalığının olması bu gereksinimlerden birini veya birkaçını azaltması veya arttırması anlamına gelmez.
• Egzersiz : Egzersiz,vücudunuzun glikozu etkili bir şekilde kullanmasını ve kan şekeri kontrolünü sağlar. Ayrıca, şişman tip 2 şeker hastalığı olan kişilerin kilo kaybetmesine yardımcı olur.
• İlaç - insülin : İnsülin, besinlerle kana geçen şekerin vücut tarafından kullanılmasını sağlayan ve böylece kan şekeri yükselmelerini önleyen bir hormondur. Tip 1 şeker hastalığı olan kişilerin yaşamak için insüline gereksinimi vardır. İnsülin bağımlılık, alışkanlık yapacak bir madde değildir. İnsülin yaşam için elzemdir. Vücut insulin yapmıyor ise dışardan enjeksiyon yolu ile vücuttaki eksikliği yerine koymak gerekir. Tip 2 şeker hastalığı olan kişilerin kan şekerinin ayarını sağlamak için ağızdan alınan ilaçlara veya insüline gereksinimleri olabilir.

Şeker Hastalığından Korunmak İçin Yapılması Gerekenler Nelerdir ?

• Hekiminizin diyet, egzersiz ve ilaç önerilerini aynen uygulayın.
• Kan şekeri düzeyinizi düzenli olarak ölçün veya ölçtürün ve kaydedin.
• Sigara ve alkol içiyorsanız bırakın.
• Şeker hastalığının uzun dönemde ortaya çıkan komplikasyonları konusunda mümkün olduğunca fazlaca bilgi edinin.
• Sık sık tansiyonunuzu kontrol edin; yüksekse düşürmek için ne yapmanız gerektiğini öğrenin ve verilen tedaviyi aynen uygulayın.
• Her yıl tam bir göz muayenesinden geçin.
• Böbrek hasarına ait belirtiler açısından kanınızda ve idrarınızda gerekli testleri yaptırın. Sonuçların ne anlama geldiğini, böbreklerinizi korumak için neler yapmanız gerektiğini öğrenin.
• Kan yağlarınızı ölçtürün; yüksekse nasıl düşürüleceğini öğrenin ve verilen diyet, egzersiz ve tedaviyi aynen uygulayın.
• Sinir hasarına ait yakınmalar ( el ve ayaklarda karıncalanma ve yanma hissi, his azalması gibi ) varsa, doktorunuza mutlak söyleyin.
• Ayaklarınızı ve derinizi her gün kontrol edin. Ayakkabılarınızı geniş ve yumusak derili ayakkabılardan seçin tırnaklan uzun ve düz kesin. Herhangi bir sorun varsa, hemen tedavi edilmesini sağlayın.
• Gebe iseniz veya gebe kalmayı planlıyorsanız hemen doktorunuzu görün. Kan şekerinizin gebelik öncesinde ve sırasında normale yakın değerlerde devam ettirilmesi hem sizin, hem de bebeğinizin karşılaşabileceği riskleri azaltır.